اقتصاد تئاتر همدان

 

اقتصاد در فرهنگ لغت دهخدا آمده است : [ اِ ت ِ ] (ع مص ) میانه راه رفتن .(منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). میانجی نگاه داشتن . (تاج المصادر بیهقی ). میانه نگاه داشتن . (ترجمان القرآن ). || (اِمص ) میانه روی در هر کاری . (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (ناظم الاطباء)

هم چنین ذیل واژه ی اقتصاد در فرهنگ فارسی معین چنین نوشته شده است:(اِ تِ) [ ع . ]

 1 - (مص ل .) میانه روی در هر کاری  2 - رعایت اعتدال در دخل و خرج

3 - (اِمص .) میانه روی در هزینه ها، میان کاری  4 - مجازاً صرفه جویی

علم اقتصاد Economics  عبارت از علم به مجموع وسایلی است که برای رفع نیازمندی های مادی بشر از آن استفاده می شود.  شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که به تحلیل تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات می‌پردازد. یکی از رشته های علوم اجتماعی است که در باب کیفیت فعالیت مربوط به دخل و خرج و چگونگی روابط مالی افراد جامعه با یک دیگر ثر گذار است، به تعریف اقتصاددانان مطلوبیت کیفیتی است که کالایی را برای افراد خواستنی می‌کند. به بیان دیگر، مطلوبیت عبارت است از رضایت مصرف کننده که از مصرف کالا و خدمات حاصل می‌شود. در واقع کلمه کلیدی مطلوبیت رضایت است نه سودمندی. مفهوم مطلوبیت بسیار وسیع است و مترادف لذت شخصی است. برای نمونه مواد مخدر برای فرد یا افرادی مضر است  ولی برای یک معتاد لذت‌بخش می‌باشد و یا مجبور به استفاده از آن است و در صورت عدم استفاده درد خواهد داشت، از این رو فرد معتاد به لحاظ بالا بردن لذت و یا فرار از درد در کوتاه مدت از آن استفاده می‌کند و این کالا برای او اصطلاحاً دارای مطلوبیت یا خوشایندی است. این مبانی به این معناست که مطلوبیت قابل اندازه‌گیری است. به مطلوبیت حاصل از کل کالاهای مصرف شده مطلوبیت کل (Utility Total) می‌گویند. هر قدر واحدهایی از یک کالا که مورد مصرف فرد در واحد زمان قرار می‌گیرد بیشتر باشد،مطلوبیت کلی که بدست می‌آید نیز بیشتر است.

سازمان هنری، نهاد اقتصادی کوچکی است که همواره در معرض تغییرات کلان است. هرچند در تمام دنیا تئاتر به عنوان کالایی لوکس مطرح می شود اما بحث کیفیت نمایشهای به روی صحنه رفته باعث ریزش بیشتر مخاطبین میشود.  اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی همدان پس از تاسیس تاتر شهر همدان برای تبدیل مجتمع فرهنگی شهید آوینی برای اجرای نمایش در طول سال میکوشد اما حیات گروه های نمایشی هنوز بر سیستم جشنوارهای و ورودی پرداختی از سوی ستاد جشنواره ها میچرخد که با انتقال جشنواره بین المللی تاتر کودک و نوجوان به زادگاهش باعث شد گروه های نمایشی همدان بیشتر نگاه شان به سمت اجرای عمومی ویژه کودک و نوجوان معطوف شود که به لحاظ گیشه نیز می تواند هزینه ها را تامین کند.  

از منظر اقتصاد خرد با مسائل بازار هنر مواجهایم یعنی شرایط تولیدکنندگان هنر هزینه سرسامآور پیش تولید مثل خرید نمایشنامههای باکیفیت باعث تن دادن گروه به متنهای دست چندم از نظر فنی شده است که برتمام مراحل بعدی موج منفی ایجاد میکند که به درآمد نامطلوب منجر میشود، فرایند قیمت گذاری اجراها هم از یک اسلوب تعریف شده پیش نمیرود و همه گروهها با یک قیمت ثابت نرخگذاری میشوند و به ناچار  بسیاری مجبور به ایجاد روش تخفیف ویژه دانشجویان و... شده اند تا بتوانند به سبد کالای خانواده ها نفوذ کنند، دیدگاههای دیگری مطرح است که به تلفیق دو سطح خرد و کلان میپردازند مانند:

 1. دیدگاه درآمدزایی فعالیتهای هنری که معتقدند رفتن به سمت گیشه تمایل به سمت ابتذال آثار را فراهم میکند که البته با حذف حمایت مالی مستقیم نهادهای فرهنگی امری اجتناب ناپذیر مینماید و چنانچه برنامهای برای حمایت از آثار فاخر هنری دیده نشود با توجه به تورم و کنارهگیری جریان اسپانسری شرایط مطلوبی پیش روی هنر نباشد.

 2. شناخت الگوی بازار نمایش میتواند به گروه های هنری کمک شایانی کند که با کسب بازار ویژه هنری میتوانند بقای گروه های خود را تضمین کنند که البته با تمدید پنج ساله حضور جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان در آذر 1395 می توان بر بازار تئاتر همدان و گروه های تخصصی این بخش دل بست اما نمایش بزرگ سال با علامت سوال بزرگی در گیشه و بازار روروست که چطور میشود از پس هزینههای جاری گروه بدون تن دادن به ابتذال برآمد؟

 3. بررسی سیاست های دولتی و تزریق نگاه یارانهای در کنار توجه به تئاتر خصوصی امری جاری در تمام جهان به شمار میرود و این با اصل 44 قانون اساسی و خصوصیسازی منافات ندارد چرا کهمبحث تئاتر مبحث کالای فرهنگی است نه تولیدی که بدون حمایت مستقیم و غیر مستقیم دچار لغزش و خستگی مفرط در اقتصاد تئاتر، هزینه‌های مربوط به پیش تولید و اجرا، هزینه‌های ثابت محسوب می‌شود. برای مثال حقوق نمایشنامه‌نویس، حق‌الزحمه کارگردان و بازیگران، هزینه طراحی و دوخت لباس، هزینه طراحی و ساخت موسیقی، هزینه طراحی و ساخت دکور، امکانات صحنه، آکسسوار، اجاره پلاتو جهت تمرین، دستمزد کارکنان، اجاره دفتر و مانند آن هزینه‌هایی هستند بنا به  چگونگی تولید و شیوه مصرف تغییری در آن ها حاصل نخواهد شد. در مقابل، آن دسته از هزینه‌های عملیاتی که در طول مدت اجرای یک نمایش صرف می‌شود، از شب افتتاح نمایش تا پایان اجرا، جزو هزینه‌های متغیر به حساب می‌آید. این هزینه‌ها شامل سالن اجرا، عوامل فنی صحنه، نور، صدا، موسیقی، ایاب و ذهاب، دست مزد کارکنان سالن اجرا و هزینه‌های تبلیغات و درج آگهی می‌شود. این هزینه‌ها در تئاتر خصوصی، طبعا باید از محل گیشه و فروش بلیت تامین شود.

منظور از توزیع در اقتصاد، تحویل کالای تولید شده به مشتری و مصرف کننده است. در نظام توزیع تئاتر، ما با چهار شبکه روبرو هستیم: شبکه کالبد فیزیکی، شبکه مالی، شبکه اطلاع رسانی و شبکه ارتباطات. منظور از شبکه کالبد فیزیکی، تالارهای اختصاصی نمایش است که پس از هیأت امنایی شدن مجتمع های فرهنگی بخش مهمی از درآمد سالنهای تئاتر از طریق اجاره بهای برگزاری مراسمات سایر ارگان هاست که نسبت به اجرای نمایش در اولویت است و سالن اصلی مجتمع بوعلی جدای از موقعیت بسیار نامطلوب و اشتباه در مکان یابی از چرخه فعالیت های تاتری خارج شده است و این باعث میشود ناخواسته تئاتر مزاحم قلمداد شود چرا که در ده اجرای نخست عملا هیچ سود مالی برای مجتمع های فرهنگی ندارد مگر درخواست تمدید اجرای گروه نمایشی باعث میشود که شبکه کالبد فیزیکی در همدان اولویتش رفع هزینههای جاری ساختمانهاست . بدیهی است که نحوه توزیع جغرافیایی تالارهای نمایش تئاتر و امکان دسترسی مخاطب با این تالارها بر توزیع و مصرف تئاتر تاثیر مستقیم میگذارد. توجه به وجود فضای مناسب برای پارک باعث شده است مجموعه تاتر شهر همدان از این نظر در موقعیت مناسبی باشد و در نقطهی مقابل تالار فجر در محوطه آرام گاه بوعلی به علت نبود پارکینگ اولویت هنرمندان نیست.  سیاست مدیریت توزیع و مصرف تئاتر باید به نحوی به اداره شبکه های توزیع بپردازد که به بهترین نحو، امکانات نیروی انسانی، تجهیزات و اجرا در خدمت عرصه تولید و شبکه توزیع و مصرف تئاتر قرار بگیرند. توزیع جغرافیایی سالنهای تئاتر در ایران مناسب نیست و مانعی جدی در مسیر دسترسی مصرف کنندگان آن است. از دیدگاه اقتصادی، بخش توزیع همواره بیشترین نقدینگی را در اختیار دارد؛ به این معنی که بخش تولید، عملیات تامین هزینه و سرمایهگذاری را بر عهده دارد، در حالی که گردش درآمدها در اختیار گیشه و سالن است. نقش گیشه در مقام دریافت کننده درآمدها از سالن و انتقال آن به تولید کننده، تعیین کننده و حساس است و اغلب به سلطه اقتصادی پخش بر تولید منجر میشود. این مسأله ناشی از مدیریت ناکارآمد توزیع تئاتر است که نتوانسته شبکه های مختلف توزیع را متناسب با یک دیگر اداره کند.  مطلوبیت، میزان رضایت مندی افراد در مصرف کالای خریداری شده است. باید توجه کرد که تقاضای مصرف کنندگان تحت تاثیر اصلی به نام مطلوبیت نهایی  است. طبق اصل مطلوبیت هر مصرف کننده ای سعی میکند از کالایی استفاده کند که از هزینهی کمتر برخوردار باشد. برای مثال مصرف کنندگان کالاهای فرهنگی اگر تشخیص دهند که بین دیدن آثار ضبط شده از طریق لوح فشرده یا رسانههای مجازی و رفتن به تئاتر برای دیدن اجرای زنده، استفاده از لوح و رسانه ها از نظر صرف هزینه و بودجه به صرفه است، بدیهی است که رفتن به  تئاتر را از سبد کالاهای خود حذف کرده و استفاده از رسانههای مجازی را جایگزی آن میکنند. بنابراین مسأله فوق بر تقاضا تاثیر میگذارد و باعث کاهش تولید میشود، مگر آن که مصرف کننده  بپذیرد که دیدن اجرای زنده تئاتر برای او مطلوبیت نهایی دارد از سویی دیگر با مصرف بیشتر کالا، مطلوبیت بیشتری عاید مصرفکننده می شود. افزایش مطلوبیت کل به ازاء مقادیر مختلف کالا تا عدد مشخصی  کاملاً مشخص است و به ازاء اجرای چهارم یا پنجم در سال مطلوبیت در اوج است. حال اگر اجرایی  اضافه گردد و اجرای ششم یا هفتم به بعد افزایش یابد، مطلوبیت کل نه تنها افزایش نمییابد بلکه کاهش نیز پیدا میکند.

مطلوبیت نهایی	مطلوبیت کل	واحد اجرای نمایش
0	0	0
120	120	1
100	220	2
80	300	3
60	360	4
0	360	5
60-	300	6

 

حال ببینیم که مطلوبیت نهایی (2) (MU) در تاتر همدان چیست؟ مطلوبیت نهایی آن مقدار از مطلوبیت است که از مصرف یک واحد بیشتر کالا به دست میاید. به طوری که در جدول  مشاهده میگردد مطلوبیت کل یک واحد کالا مساوی 120 تماشاگر است و مطلوبیت کل حاصل از واحدهای اول و دوم کالا مساوی  تماشاگر220 است. اگر مطلوبیت کل واحدهای اول و دوم را از یک دیگر کم کنیم، مطلوبیت نهایی واحد دوم کالا به دست می آید که برابر=  =60 در نتیجه برای هر نمایش 60 واحد مطلوبیت نهایی متصور میشود که باید دید آیا با این رقم به دست آمده در صورت افزایش تعداد اجراها میتوان به تعادل دست یافت یا خیر و میبایست تعادل در بازار تاتر همدان به دست آید و از عرضه بیشتر که در وضعیت کنونی در حال انجام است پرهیز شود. هرچند گروههای نمایش عموما به خاطر لذت از اجرا و صد البته تعادل در هزینهها تن به اجرای بیشتر میدهند اما وقتی صحبت از اقتصاد تئاتر میکنیم نباید فراموش کرد که بحث لذت از تولید متغییری است که تاثیری بر حضور بیش تر تماشاگر و مصرف نمیگذارد.

گردشی که برای هر دو طرف‌ِ هنرمند و مخاطب متضمن سودی بود. راهکارهای تقویت گردش مالی و اقتصاد تئاتر در شهر همدان را میتوان چنین برشمرد:

1.تداوم حمایت‌های دولتی و غیردولتی: الف) حمایت خصوصی  ب) حمایت بنگاه‌ها و سازمان‌های فعال اقتصادی به روش اسپانسری

پ) حمایت رسانه‌ها و دولت‌ها برای سهولت جریان تبلیغی

2.اش برای جذب مخاطب بیشتر.

3.طرف کردن مشکل فضاهای فیزیکی نمایشی، به‌خصوص توسط دولت و اختصاص دادن فضای مناسب.

4.تفاده بیشتر از پتانسیل هنرمندان در ایجاد تشکل‌های خصوصی تئاتر برای رفع موانع اجرایی.

5. تناسب مضامین نمایش‌ها با سلایق فرهنگی جامعه  البته این به معنای تن دادن به ابتذال فرمی و محتوایی نیست اما ارائه دغدغه تماشاگر می تواند او را ترغیب کند.

 

منابع

فرگوسن، نظریهٔ اقتصاد خرد، محمود روزبهان، مرکز نشر دانشگاهی تهران، ص19

 دکتر یوسف فرجی، تئوری اقتصاد خرد، شرکت چاپ و نشر بازرگانی وابسته به موسسهٔ مطالعات و پژوهش‌های انسانی، ص79

پیتر جی. کلِین، متین پدرام، مفهوم مطلوبیت نهایی در مکاتب اقتصادی اتریش و نئوکلاسیک، روزنامهٔ دنیای اقتصاد، شماره روزنامه: ۳۰۷۶، روزنامه دنیای اقتصاد