در حال بارگذاری ...

تاریخچه نمایش در ملایر از ابتدا تا 1376

اولین سالن رسمی نمایش در دههی دوم سال ۱۳۰۰ به کمک آموزش و پرورش در دبیرستان شریعتی (پهلوی سابق) افتتاح گردید که در آن علاوه برنمایشهایی که به مناسبتهای خاص در سطح دبیرستان به اجرا در میآمدند، تدریجاً نمایشهایی هم برای عموم مردم به معرض تماشا گذارده میشد. تماشاچیان نمایش در قبل از انقلاب معمولا به صورت دعوتی از نمایشها دیدن میکردند موضوع اکثر این نمایشها تا سال ۱۳۳۵ متل ها، حکایتها و داستانهای تاریخی بود که پدربزرگها و مادربزرگها برای نوههایشان تعریف میکردند و دانش آموزان با تغییرات جزیی شکل و شمایلی نمایشی، به آنها می بخشیدند و با کمترین امکانات آنها را بر صحنه میبردند. از سال ۱۳۳۵ به بعد مسائل روز نیز به مضمون نمایشها اضافه گردید.

ایرج سعدی؛ نمایش در هر سرزمینی برگرفته ازآداب، رسوم، مناسک مذهبی یا آیینی است که مردم آن سرزمین برای ادامهی حیات و مقاصد خویش به آنها توسل میجستند. و از آنجا که این آداب، و ... در هرسرزمین صورتی متناسب با ویژگیهای همان سرزمین داشت، آنچه از آنها نشأت گرفت و نام نمایش یافت، صورتی متناسب با همان ویژگیها را پیدا کرد. نمایش در ایران به شیوۀ امروزی قدمتی بیش از دویست سال ندارد، و سرآغازش به تاریخ ساخت (تکیه دولت) و تأسیس (دارالفنون) برمیگردد.

فرضیهی مراسم آیینی و نیایشی (مذهبی) از مادها تا تشکیل حکومت دولتآباد (دورهی قاجاریه 1224 ه ق) در ملایر، با بررسی تاریخ ملایر این مسأله روشن میگردد که این شهر، آثار باستانی فراوانی داشته و هر یک به طریقی با دولتها و حکومتهای ایرانی مرتبط بوده، هرکدام به شیوه‌‌ای اعمال، مراسم و آیینهای نیایشی خاص، به اجرا در میآمده است. از جمله:

1) نوشیجانتپه مربوط به زمان ماد (قرن هشتم تا نیمه قرن ششم قبل از میلاد) که به گفته برخی باستانشناسان ازجمله (دیوید استروباخ) تالار مرکزی بر روی این تپه وجود داشته که مخصوص اعمال نیایشی و آیینی مذهبی بوده است.

2) دژ گوراب مربوط به دوران اشکانیان و ساسانیان. (عبدالرحمن عمادی) در فرهنگ ایران زمین (یادگارنامه استاد پورداوود، سال 1355) در مقالهای تحت عنوان (گوراب) مینویسد: (گوراب نامی است که در جغرافیای تاریخی و کنونی بر سر برخی از جاهای ایران دیده میشود. که زمان صفویه به معنای شهرک و روستای مرکزی و پایارگ، تختگاه فرمانروا، بازار و میدان، خانه لشگرگاه و ساختمانهای دیوانی و مخزن آب و گور و بقعه و صومعه، سرد آب با گنبد و بارگاه که مردم هرچند برای جشنها یا سوگواری در مراسم محلی و دینی در آنجا گرد میآمدهاند، بهکار رفته است.

3- روستای تجر یا طجر، استاد پورداوود در فرهنگ ایران زمین با بخش نخست ص 294 ذیل واژههای فرس هخامنشی میگویند: (واژه فرس هخامنشی به معنی کوشک – قصر است که در زبان ارمنی به معنی سرای و پرستشگاه از زبان ایرانی گرفته شده است و همین واژه است که در فارسی تجربه شده است).

اجرای شیوههای نمایشی در ملایر- دورهی قاجاریه

در سال 1224 ه.ق یکی از فرزندان فتحعلی شاه به نام شیخعلیمیرزا که بعدها از طرف پدر به شیخ الملوک و بعد شیخ علی میرزا معروف گشت در ملایر (دولت آباد آن زمان) حکومت میکرد او در قسمتی از ملایر به نام (باغشاه) برای خود عمارتی ساخت که قسمتی از آن را به حرمسرا و قسمتی دیگر را به محلی برای عشرت و بادهگساری و نوازندگی مطربان و خوانندگان و بازیگران ( شعبده بازان – بند بازان – آتش خواران – رقاصان و ...) اختصاص داده بود. آنچه از آن زمان تا به امروز دهان به دهان نقل شده، این است که شیوههای نمایشی (تعزیه – نقالی – پرده خوانی – شمایل گردانی – مارگیری – عملیات پهلوانی – نمایش های تخت حوضی و بقال بازی و ...) در این مکان اختصاصاً  برای حاکم و دوستان و نزدیکانش به اجرا در میآمده است. آنچه این نقل قولها را سندیت میبخشد، این است که در زمان شاهان قاجار این شیوهها معمول بوده است و شیخعلیمیرزا هم با دربار پدر رابطهی تنگاتنگی داشته است آورده اند که: پادشاهان قاجار بازیگر خانهی مخصوص داشتند. فتحعلی شاه دو بازیگر خانهی زنانه و مردانه تربیت داده بود و جمعی از زنان ومردان جزو ملازمان بودند و از دولت حقوق میگرفتند.

آشنایی با شیوههای نمایشی در ملایر:

از گذشتههای بسیار دور شیوههای نمایشی ( نقالی – مارگیری – پردهخوانی – خیمهشب بازی – عنتربازی – عملیات پهلوانی – تعزیه خوانی – سیاه بازی و ...) در ملایر معمول و متداول بوده است که به طور خلاصه به آنها میپردازیم:

1) نقالی در اکثر قهوهخانههای ملایر از جمله : شفیع زرگران ، ولی زرگران ، رضا ایران شاهی ، علی کشکولی ، میرزا عبدا...، حاجیغلام، حاجیتقی، پارک سیفیه و ... برپا بوده و از نقالان معروف: به مرحوم غلامحسین ناطقی، مرحوم سیف فراهانی، سید حسن نقال، مرشد سینایی اصفهانی، مرشد حسن خرم آبادی، مرشد علی بروجردی، مرشد محمد تهرانی، و نقالان بنام آقا سید مصطفی بروجردی و حاج قربان فراهانی میتوان اشاره کرد. نقالان در نقلهایشان از کتابهایی همچون: شاهنامه فردوسی، حسین کرد شبستری، فلک ناز، امیرارسلان نامدار، مختارنامه و ... استفاده میکردند. امروزه خیلی کم اتفاق میافتد که کسی به نقالی روی آورد. ولی در گذشته بسیار بود و صاحبان قهوهخانهها دستمزدی به نقال میدادند تا باعث رونق قهوه خانهشان گردند.

2- معرکهگیری انواع داشت از جمله : مارگیری – عملیات پهلوانی – پردهخوانی – عنتربازی و ...از مارگیران معروف ملایر به حجت خزایی و روح ا... آستانه، ازپرده خوانان مشهور به مرشد دخیل ا... عبدالوند (معروف به مرشد خندان) و روح ا... آستانه و قدیل مراحلی، از عنتربازان به لوطی نامدار از خیمه شببازها به حاجی یدالله زنگنه، عباس شیخ الاسلامی، مرشد حسن معروف به مرشد رادیوو ذبیح زورخانه و از اجراکنندگان عملیات پهلوانی به پهلوان ایرج ازناوی میتوان اشاره کرد. از جمله شعرهایی که لوطیها با رنگ و ضرب برای عنترها میخواندند و آنها را به رقص در میآوردند:

عنتری جونم- عنتری

من لوطیام، تو عنتری

سنگ میزنی سرمیشکنی

میبرنت کلانتری

 تخم جن در بدری

بدت نیاد، خیلی خری

3- تعزیهخوانی نیز در ملایر اجرای شده است اگر چه از زمان رضاخان بیشتر در روستاها اجرا می گردید. این روستاها بیشمارند و از جملهی آنها آورزمان، حسین آباد شاملو، میشن، کساوند، گوشه و ... را میتوان نام برد از تعزیهگردانهای ملایر به گروه رضاسرداری،  گروه برادران حاج صفری،  طهماسبها و ... میتوان اشاره کرد.

4- نمایشهای سیاه بازی و تختحوضی در عروسیها یا مناسبتهای خاص از جمله میلاد امام زمان (عج) در مکانها و خیابانهای پر رفت و آمد اجرا میشد و بسیار مورد توجه مردم قرار میگرفت با توجه به فصل اجرای نمایشها متفاوت میکرد: تابستانها معمولاً بروی حوضچهها و حوضها تخته و الوار میانداختند و به اصطلاح نمایش تخته حوضی اجرا میکردند و زمستان به علت هوای سرد در مکانهای سرپوشیده نمایشهای سیاهبازی را به معرض نمایش میگذاشتند. دو تن از افرادی که با اجرای موسیقی این گروهها را همراهی میکردند علی حسین ترکمن و ابراهیم ترکمن بودند از کسانی که در پارک سیفیه ملایر و مکانهای دیگر (طی سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰) برنامههای تخت حوضی را به نمایش عمومی در میآوردند سه نفر به نامهای : ۱- نیستانی ۲- القاص ۳- لطیف ذکر شدهاند.

*از دیگر سیاه بازان معروف میتوان به مرحوم حسین نام‌‌‌‍‍‍‍؛ مرحوم محمدخان گیلکی؛ مرحوم ماشاءا...خان و الماس فرحی اشاره کرد که نمایشهای آنها بیشتر مضامین انتقادی؛ اجتماعی؛ و اقتصادی داشت.

از دیگر سیاهبازان معروف میتوان به مرحومحسیننام؛ مرحوم محمدخان گیلکی؛ مرحوم ماشاءا...خان و الماس فرحی اشاره کرد که نمایشهای آنها بیشتر مضامین انتقادی؛ اجتماعی؛ و اقتصادی داشت. از گروههای قدیمی که در ملایر نمایشهای سیاه بازی به راه انداخت و مردم ملایر خاطرات فراوانی از آنها دارند؛ گروه محمود عسگر بود. وی در مورد گروهش میگوید: در دوران نوجوانی چون به سالن دبیرستان پهلوی (شریعتی) برای دیدن نمایشها میرفتم، علاقهی زیادی به نمایش پیدا کردم پس از اینکه خدمت مقدس سربازی را به پایان بردم، با عدهای از رفقا گروهی را در حمام قدیم بازارشیخ الملوک که خود جامهداری و سریداری آن را به عهده داشتم،تشکیل دادیم

اسامی گروه از این قرار بود: مرحوم جواد لاحقی (شاه)، مرحوم کریم لاحقی (حاجی)،‍‍‍‍‍حسن احمدی ، شاطر علی پسر حاجی نوروز، مرحوم علی خیام (زن پوش)، عباس صفیر،عسگر محمدی(سیاه)و چند نفر دیگر که در حاشیه فعالیت داستند. از جمله نمایشهای سیاهبازی که در آن زمان در این شهر اجرا کردیم، ظالم بلا – یوسف و زلیخا –دو حاجی(زیتون و قیقون) – پنبه دوز و شاه عباس – قاضی و داروغه و ... بود.

این کار از سال 1330 شروع شد و تا سال 1348 ادامه داشت و بعد از آن به علت سن زیاد و مرحوم شدن بعضی از اعضای گروه، کار خود را تعطیل نمودیم.

 

 

در مورد کارهایی که انجام داده بودیم ذکر این نکته را لازم میدانیم که نمایشهای سیاه بازی ما چیزی از نمایشهایی که امروزه در هر کجای این مملکت اجرا میشود،کم نداشت.

از هنرمندانی که بعد از انقلاب نقش سیاه را اجرا میکردند: 1- فرامرز ربیعی 2- محمد بنلاو 3- محمد قاسمی 4- فتاح دریابیگیان 5-محمد بابایی 6- امین باراوند

 

پیدایش نمایش سبک امروزی ملایر

آغاز نمایش به سبک و شیوهی امروزی در این شهرستان را شاید بتوان از زمان تأسیس مدارس جدید در این شهر دانست اولین دبستان شش کلاسه ملایر در سال 1285 هجری توسط حاج سیف الدوله بنا گردید و از تاریخ کودکان و نوجوانان توانستند به مدارس جدید راهیابند. به فاصله 10 سال دومین دبستان در سال 1295 هجری ساخته شد و در سالهای بعد مدارس جدید تا دورهی متوسطه گسترش یافتند.

اولین سالن رسمی نمایش در دههی دوم سال 1300 به کمک آموزش و پرورش در دبیرستان شریعتی (پهلوی سابق) افتتاح گردید که در آن علاوه برنمایشهایی که به مناسبتهای خاص در سطح دبیرستان به اجرا در میآمدند، تدریجاً نمایشهایی هم برای عموم مردم به معرض تماشا گذارده میشد. تماشاچیان نمایش در قبل از انقلاب معمولا به صورت دعوتی از نمایشها دیدن میکردند موضوع اکثر این نمایشها تا سال 1335 متل ها، حکایتها و داستانهای تاریخی بود که پدربزرگها و مادربزرگها برای نوههایشان تعریف میکردند و دانش آموزان با تغییرات جزیی شکل و شمایلی نمایشی، به آنها می بخشیدند و با کمترین امکانات آنها را بر صحنه میبردند. از سال 1335 به بعد مسائل روز نیز به مضمون نمایشها اضافه گردید.

اولین سالن رسمی نمایش در دههی دوم سال 1300 به کمک آموزش و پرورش در دبیرستان شریعتی (پهلوی سابق)افتتاح گردید که در آن علاوه برنمایشهایی که به مناسبتهای خاص در سطح دبیرستان به اجرا در میآمدند، تدریجاً نمایشهایی هم برای عموم مردم به معرض تماشا گذارده میشد. هنرمندان نمایش به منظور آشنایی با سایر هنرمندان و مبادله آثار هنری خود و ... اقدام به اجرای نمایشهای خود در شهرستانهای دیگر از جمله: تهران، اصفهان، ایلام، تبربز، نهاوند، تویسرکان، همدان، کبودرآهنگ و ... میکردند و گروههای شهرستانی هم در ملایر برنامههای خود را به اجرا میگذاشتند.                               

کارگردان های تئاتر ملایر پیش از انقلاب

از کارگردانهای تئاتر ملایر پیش از انقلاب به علی پویان، علیرضا عبدلی، منصور گودرزی، غلامرضا خورشیدی، حمید میرشاهولد،  منوچهر صفاری، هوشنگ بهادری، حسن رفیعی و ... میتوان اشاره کرد.

نمایش بعد از انقلاب اسلامی در ملایر

در سال 1358 که هنوز چند صباحی از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود، هنرمندان تئاتر ملایر دگر باره گرد هم جمع شدند تا رسالتی را که تمام عرصهها به دوش هنرمندان گذارده شده بود، به نمایش بگذارند. آنها با تلاش بسیار از همان ابتدا ثابت کردند که در راه آگاهی بخشیدن به همنوعان خود لحظهای درنگ نخواهندکرد و در این راستا پنج نمایش اجرا کردند: 1- رفیق یا اعتیاد 2- تبر 3- لونهی شغال 4- دوران فلاکت 5- نهضت حروفیه قابل ذکر است که چراغ نمایش وتئاتر در ملایر در بعد از انقلاب اسلامی در هیچ سالی خاموش نشد.

انجمن نمایش شهرستان ملایر

این انجمن اوایل سال 1369 با تلاش و پیگیری برادر حسین زنگنه تشکیل و علی رغم موانعی که بر سر راه خود داشت، فعالیت خود را آغاز نمود. طی جلسات متعدد و طبق اساسنامهی انجمن نمایش پنج نفر از هنرمندان شهرستان ملایر به عنوان هیئت امنا انتخاب گردیدند. این انجمن یک روز در هفته را به بحث و بررسی متون ارسالی اختصاص میدهد و دربارهی مسائل حاشیهای و دیگر فعالیتهای جنبی به گفتگو و تبادل نظر میپردازد. همچنین در مواقعی که نمایشی برای برای اجرا اعلام آمادگی کند، از آن بازبینی به عمل میآورد. تعداد هنرمندان انجمن نمایش شهرستان ملایر تا سال 1377، قریب به دویست نفر برادران و کمتر از صدنفر خواهران بودهاند که از این میان پنجاه نفر از برادران و بیست نفر از خواهران عضو فعال انجمن به حساب می آیند. آبان ماه 1375 اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ملایر بر تشکیل انجمن نمایش خواهران مصمم شد و پس از رأیگیری چهار نفر از خواهران به عنوان هیئت امنای این انجمن انتخاب گردیدند. متاسفانه مدتی بعد از تشکیل این انجمن، هیچ گونه فعالیتی در خصوص تئاتر* خواهران صورت نگرفت و این انجمن در حال حاضر به دست فراموشی سپرده شده است.

 

ادامه دارد...

 

 

 




مطالب مرتبط

نظرات کاربران